فیلترینگ چیست و فرآیند آن چگونه است؟

کد خبر:۲۳۴۳۸۰

تاریخ انتشار:۰۵ فروردين ۱۳۹۱ - ۰۴:۴۷24 March 2012

فیلتـرینگ اینترنتی یافیلتـرینگ، عبارت است از محدود کردن دسترسی کاربران اینترنت به وب‌گاه‌ها و خدمات اینترنتی که از دیدگاه متولیان فرهنگی و سیاسی هر کشور برای مصرف عموم مناسب نیست، اعمال فیلتـر به وسیله ارائه‌دهندگان خدمات اینترنتی انجام می‌شود ولی تعیین سطح، مصادیق و سیاست‌های فیلتـرینگ با حکومت‌هاست.

مبانی فیلتـرینگ در اینترنت

1- کامپیوتر یک صفحه وب را درخواست می‌کند.

2- این درخواست در ابتدا به ISP (شرکت خدمات دهنده ای که  از آن اینترنت دریافت می کنید) و از آنجا به شبکهٔ محلی فرستاده می‌شود.

3- قبل از این که درخواست از شبکه محلی به سروری که صفحه مورد نظر بر روی آن قرار گرفته‌است ارسال شود توسط سیستم فیلتـر کننده بررسی می‌گردد.

4- سیستم فیلتـر کننده کلیه درخواست‌ها را با لیستی که در بانک اطلاعاتی دارد مقایسه می‌کند که اصطلاحا به آن لیست سیاه می‌گویند. این لیست از سه جزء تشکیل شده‌است:

آدرس دامنه (Domain Address)،

آدرس آ‌ی‌پی (IP Address)،

کلمات کلیدی (Keywords)

اگر هیچ یک از کلمات و آدرس‌های موجود در لیست سیاه در درخواست شما وجود نداشته باشد، این درخواست پاک (clean) در نظر گرفته می‌شود. در غیر این صورت، درخواست آلوده (Dirty) تشخیص داده شده و بلوک می‌شود.

انواع فیلتـرینگ

فیلتـرینگ ازطریق DNS

سرویس DNS نام هر دامنه (Domain) را به IP آدرس متناظرش ترجمه می‌کند. آدرس سروری که سرویس DNS را ارائه می‌دهد، به طور اتوماتیک و در هنگام برقراری اتصال به اینترنت از طریق ISP در اختیار کامپیوتر شما گذاشته می‌شود. اگر این سرور DNS، سانسور کننده باشد، کلیه درخواست‌ها برای سایت‌های غیرمجاز را بی پاسخ می‌گذارد.

فیلتـرینگ به وسیلهٔ پروکسی

در این روش ISP دسترسی مستقیم به اینترنت را محدود کرده و شما را ملزم به استفاده از پروکسی می‌کند. باید در تنظیمات مرورگر، آدرس پروکسی سروری را که ISP داده را وارد کنید. کلیهٔ درخواست‌ها به پروکسی فرستاده می‌شود و در صورت مجاز بودن درخواست، پروکسی آن را از اینترنت گرفته و برایتان ارسال می‌کند.

فیلتـرکردن به کمک مسیریاب ها

در قسمت انتهایی شبکه (Gateway)، مسیریاب طوری تنظیم می‌شود که ترافیک خروجی شبکه را به سمت یک سیستم خاص(!) منحرف کند؛ کلیهٔ درخواست‌ها از این سیستم عبور داده می‌شوند و در صورت وجود سایت‌های غیر مجاز، جریان اطلاعات بلوک می‌شود.

فیلتـرینگ به کمک سانسورافزارها

این نرم‌افزارها بیشتر در منزل (برای کنترل والدین بر فرزندان)، مدارس و دانشگاهها استفاده می‌شوند و در حقیقت نوعی فیلترینگ سفارشی هستند که در کشورهای مثل آمریکا به کار گرفته می شوند. مانند : Net Nanny، Cyber sitter، Cyber portal

فیلتـرینگ به کمک مسدود کردن پورتها

پورتها مانند درهایی هستند که سرور از طریق آنها سرویس هایش را ارائه میدهد. اگر پورتی بلوک شود، تمام سرویس‌هایی که از طریق آن پورت ارائه می‌گردد، غیر قابل دسترس می‌باشد. بیشتر پورتهای ۸۰، ۳۱۲۸، ۸۰۸۰ مسدود می‌شوند، زیرا پورت‌های متداول برای پروکسیها هستند.

لیست سیاه و لیست سفید

لیست سیاه: شامل آدرس مجموعه سایت‌هایی است که دسترسی به آن‌ها مجاز نمی‌باشد. گاهی هم از کلمات کلیدی استفاده می‌شود به طوری که اگر در سایت مورد درخواست این کلمات وجود داشته باشد، بلوک می‌شود.
لیست سفید: شامل آدرس مجموعه سایت‌هایی است که دسترسی به آنها مجاز می‌باشد. در سازمان‌هایی استفاده می‌شود که می‌خواهند کارمندانشان فقط به تعداد معدودی سایت دسترسی داشته باشند.

فیلتـرینگ معکوس

این نوع فیلتـرینگ در مقصد انجام می‌شود. سرور شرکت ارائه دهندهٔ خدمات، قبل از ارائهٔ هر گونه سرویسی، ابتدا IP مشتری را چک می‌کند و در صورتی که متعلق به یک کشور تحریم شده باشد، از ارائهٔ سرویس سرباز می‌زند.

مزایا و معایب فیلتـرینگ

برخی از مزایای فیلتـرینگ را چنین برشمرده‌اند:
 

• مانع افزایش سریع فسادهای اخلاقی
• کاهش سستی ایمان در جامعه
• مانع کلاهبرداری‌های کلان اینترنتی
• مانع گسترش اطلاعات غلط و نادرست
• مانع زیر سوال رفتن شخصیت اشخاص
• جلوگیری از ضربه‌های اقتصادی به سازمان‌ها و نهادها

برخی از معایب فیلتـرینگ را چنین برشمرده‌اند:
 

• باعث کندی سرعت اینترنت و اتلاف وقت کاربران و قشر تحصیل کرده می‌شود.
• باعث تضعیف حوزهٔ فناوری اطلاعات و کاربردهای آن در بخش تجارت می‌شود.
• باعث بی جهت فیلتـر شدن بسیاری از سایت‌های علمی (مخصوصا پزشکی) می‌شود.
• باعث از بین رفتن حرمت قانون و قبح قانون شکنی می‌شود.
• باعث کاهش ارتباطات مفید در سطح جهانی می‌شود.
• باعث صرف وقت و هزینه‌های بسیار زیاد می‌شود.
• سبب استفادهی سود جویان برای کاهش امنیت اطلاعات می‌شود.
• گاهی از انتشار بعضی خبرهای واقعی و لازم برای جامعه جلوگیری می‌کند.

• سانسور اینترنت در ایران

  از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

  سانسور اینترنت در ایران (به انگلیسی: Internet censorship in Iran) از گذشته رو به افزایش بوده‌است. در چند سال ابتدایی قرن ۲۱ میلادی، ایران موج بزرگی را در استفاده از اینترنت تجربه کرد. در ۲۰۱۸ میلادی، ایران نرخ تقریبی نفوذ اینترنت بین ۶۴٪ الی ۶۹٫۱٪ را برای جمعیتی تقریباً ۸۲ میلیون نفره داشته‌است.^[۱][۲] فیلترینگ اینترنت در ایران عبارت است از اعمال سانسور، محدودیت و نظارت ساختاریافته و هدفدار بر دسترسی به محتوای وبگاه‌ها و استفاده از خدمات اینترنتی برای کاربران ایرانی.

  

  صفحه فیلترینگ اینترنت در ایران

  وزیر ارتباطات دولت دوازدهم از تجارت کلان و بسیار گسترده پر سود خرید و فروش فیلترشکن، پروکسی، ساکس۵ و VPN (وی‌پی‌ان) خبر داد که سود بسیار زیادی را برای تولیدکنندگان و فروشندگان آن نتیجه داشته‌است.^[۳]

  پس از سانسور یوتیوب در ایران،^[۴] سرویس اشتراک ویدئو آپارات در ایران بنیانگذاری شد.^[۵] اما در آبان ۹۹ به دلیل فعالیت یکی از کاربران در آپارات، مدیرعامل آن به ۱۰ سال زندان محکوم شد.^[۶][۷] همچنین در سال ۹۹ سایت کوتاه‌کننده لینک بیت‌لی (Bitly) فیلتر شد.^[۸]

  با افزایش شمار کاربران اینترنت در اوایل قرن بیست و یکم، تعداد کاربران در سال ۲۰۱۳ به ۴۶ میلیون نفر رسید. در همین زمان، فیلترینگ اینترنت در ایران رو به افزایش بوده‌است.

  فیلترینگ در ایران بر اساس قوانین مصوب در شورا عالی فضای مجازی و مجلس شورای اسلامی اعمال می‌گردد و طیف گسترده‌ای از وبگاه‌های اینترنتی، از پورنوگرافی گرفته تا سیاسی را در بر می‌گیرد.^[۹] گرچه مسدود کردن دسترسی به وبگاه‌های اینترنتی در ایران جنبهٔ قانونی دارد، اما روند آن، به ویژه برای وبگاه‌های سیاسی و اجتماعی، به درستی مشخص نیست و سیاست‌های آن غیرشفاف است.^{[۹][۱۰][۱۱]} یکی از مشاوران قوهٔ قضائیه ایران تعداد وبگاه‌های فیلتر شده تا آبان ۸۷ را پنج میلیون برشمرد.^[۱۲]

  

  در آبان ۹۸، دولت ایران در پاسخ به اعتراضات سوخت ایران، چندین روز قطع کردن اینترنت را اعمال کرد.^[۱۳][۱۴]

  این در حالی است که اغلب مسئولین و وزیران کشور در شبکه‌های اجتماعی فیلتر شده در ایران حساب کاربری دارند و برای ایرانیان و جهانیان عملکرد خود را تشریح می‌کنند. این موضوع باعث شده که اغلب مردم ایران نگاه نسبتاً بدی نسبت به امر فیلترینگ داشته باشند که اگر برای آنها مجاز است چرا برای دیگر افراد مجاز نیست. به این دلیل حتی با فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی نظیر فِیس‌بوک و توییتر، ایرانیان حضور خود را برای ارتباط با جهانیان و مسئولین کشور خودشان در فِیس‌بوک و توییتر ادامه دادند.^{[۱۵][۱۶][۱۷]}

  فیلترینگ هیچگاه در ایران متوقف نشده و در تمام دولت‌های نهم تا دوازدهم اجرا شده‌است. ایران به همراه چین، سوریه، بحرین و ویتنام پنج کشور دشمن اینترنت نام گرفته‌اند.^[۱۸][۱۹] سازمان گزارشگران بدون مرز مرکز ملی فضای مجازی ایران را در فهرست نهادهای سرکوبگر سایبری در جهان قرار داد و فعالیت‌های آن را «خطری آشکار برای آزادی عقیده و بیان تصریح شده در ماده ۱۹ اعلامیه جهانی حقوق بشر» دانست.^[۲۰]

  گستره فیلترینگ[ویرایش]

  درصد فیلترینگ اینترنت ایران در حوزه‌های مختلف

  حوزهدرصد فیلترشده

  محتوای بزرگسالان

  ۹۵٫۴

  پانصد وبگاه برتر الکسا

  ۴۸٫۴

  هنر

  ۴۷٫۸

  جامعه

  ۴۰

  اخبار

  ۲۸٫۴

  مذهبی

  ۲۷

  رایانه

  ۲۱٫۴

  بازی

  ۱۹٫۲

  خرید

  ۱۸٫۶

  ورزش

  ۱۸٫۶

  کودک و نوجوان

  ۱۸٫۶

  تجارت

  ۱۸٫۴

  سرگرمی

  ۱۴٫۸

  خانه

  ۱۰٫۴

  سلامت

  ۱۰٫۲

  ایران

  ۶٫۴

  علم

  ۶٫۲

  مرجع

  ۴٫۵

  این نمودار بر پایهٔ یک آزمایش در مورد پربازدیدترین وبگاه‌های الکسا در ماه مهٔ سال ۲۰۱۳ میلادی و در مورد
  یک رسانندهٔ خدمات اینترنتی خاص در ایران تهیه شده‌است.^[۲۱]

  محتویات

• ۱گستره فیلترینگ
• ۲ایران در فهرست دشمنان اینترنت
• ۳تاریخچه
  • ۳.۱فیلترینگ در دولت نهم
    • ۳.۱.۱انتخابات ریاست جمهوری دهم
  • ۳.۲فیلترینگ در دولت دهم
  • ۳.۳فیلترینگ در دولت یازدهم
  • ۳.۴فیلترینگ در دولت دوازدهم
• ۴صفحهٔ فیلترینگ (پیوندها)
• ۵نهادهای دخیل در فیلترینگ
  • ۵.۱کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه
• ۶ابزار مورد استفاده برای فیلترینگ
• ۷فیلترینگ هوشمند
• ۸وبگاه‌های سرشناس
• ۹تأسیس نسخهٔ ایرانی سایت‌های محبوب
• ۱۰کسب جواز
• ۱۱خرید و فروش فیلترشکن
• ۱۲اظهارنظرها
• ۱۳قطع اینترنت در ایران
• ۱۴جستارهای وابسته
• ۱۵پیوند به بیرون
• ۱۶پانویس
• ۱۷منابع

• ایران در فهرست دشمنان اینترنت[ویرایش]

  در مارس ۲۰۱۳، گزارشگران بدون مرز در روز جهانی مبارزه با سانسور اینترنتی، گزارشی منتشر کرده که در آن ایران به همراه چین، سوریه، بحرین و ویتنام پنج کشور دشمن اینترنت نام گرفته‌اند.^[۲۲]

  همچنین مطابق گزارش خانهٔ آزادی که کشورها را بر اساس موانع دسترسی، محدودیت‌ها در زمینهٔ محتوا و موارد نقض حقوق کاربران دسته‌بندی می‌کند، در سال ۲۰۱۴ میلادی وضعیت آزادی اینترنت در ایران به عنوان بدترین در جهان ارزیابی شده‌است.^[۲۳] طبق گزارش این نهاد در سال ۲۰۱۷، حملات فنی برای دستکاری شبکه‌ها، پس از دستگیری افراد به دلایل سیاسی-اجتماعی، دومین روش عمده برای کنترل اینترنت ارزیابی شده‌است که از سوی کشورهای چین، اتیوپی، ایران و سوریه به کار گرفته شده‌اند.^[۲۴]

  تاریخچه[ویرایش]

  در خرداد ۱۳۸۰ , سیدعلی خامنه‌ای «ابلاغیهٔ سیاست‌های کلی شبکه‌های اطلاع‌رسانی رایانه‌ای» را صادر کرد. با ابلاغ سیاست‌های کلی شبکه‌های اطلاع‌رسانی رایانه‌ای به محمد خاتمی (رئیس‌جمهور وقت ایران)، علی‌رغم مخالفت مخابرات و دولت او با قانون‌گذاری پیرامون اینترنت در خارج از مجلس، شورای عالی انقلاب فرهنگی به تصویب قوانین مربوط به اینترنت از جمله فیلترینگ پرداخت.^[۲۵] که در مجموعه مصوباتی با عنوان «مقررات و ضوابط شبکه‌های اطلاع‌رسانی و رایانه‌ای» به مسئلهٔ فیلترینگ و نظارت بر شرکت‌های تأمین خدمات اینترنتی پرداخته شد. در سال ۸۱ فیلترینگ به صورت جدی مورد توجه قرار گرفت. کمیته‌ای سه نفره شامل: نمایندهٔ وزارت اطلاعات، نمایندهٔ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و نمایندهٔ صدا و سیما برای رسیدگی به وضعیت اینترنت تشکیل شد. نمایندهٔ دبیرخانهٔ شورای اسلامی و نماینده سازمان تبلیغات اسلامی به عنوان دو عضو دیگر، بعداً به این کمیته پیوستند. این کمیته برای شروع لیست ۱۱۱ هزار سایت ممنوعه را به شرکت‌های تأمین خدمات اینترنتی داد.

  فیلترینگ با هدف جلوگیری از دسترسی کاربران به وبگاه‌های مغایر با قوانین و سیاست‌های جمهوری اسلامی ایران از سوی شرکت مخابرات ایران صورت می‌گیرد؛ تا سال ۸۸ در صورت وارد کردن نشانی یک وبگاه فیلتر شده، پیغامی نزدیک به این عنوان ظاهر می‌شد: «مشترک گرامی! دسترسی به این سایت امکان‌پذیر نمی‌باشد». از ابتدای سال ۱۳۸۹ به جای پیغام قبلی صفحه‌ای جایگزین شد که ضمن اعلام فیلتر شدن نشانی مذکور به کاربران توصیه می‌کرد به وبگاه‌های دیگری که در آن صفحه معرفی شده‌اند مراجعه کنند.

  این اقدام شرکت مخابرات بازتابهای فراوانی در میان کاربران و وبگاه‌های اینترنتی در ایران داشت. این اقدام از سوی عده‌ای نوعی تبلیغ گسترده برای این وبگاه‌ها و افزایش تعداد بازدیدکنندگان آن‌ها به‌شمار می‌رود.^[۲۶] وبگاه تابناک (یکی از وبگاه‌هایی که برای بازدید توصیه شده بود) به شدت از راه‌اندازی این سیستم حمایت کرد و نوشت:^[۲۷]

  با به‌کارگیری نرم‌افزار جدید فیلترینگ سایت‌های ضداخلاقی و متخلف کشور، صفحهٔ فیلترینگ این سایت‌ها نیز تغییر کرده‌است. این نرم‌افزار جدید فیلترینگ در راستای جنگ نرم و مقابله با توطئه‌های دشمنان کشور به خصوص در حوزهٔ سایبر صورت گرفته‌است و در نرم‌افزار جدید که بسیار هوشمند است تمام ترفندهای مختلف سایت‌های ضدانقلاب و ضد اخلاقی در نظر گرفته شده‌است.

  علیرضا شیرازی، مدیر سایت‌های بلاگفا و پارسیک، در نقدی از صفحهٔ جدید فیلترینگ در وب‌نوشت خود چنین می‌گوید:^[۲۸]

  از ابتدای سال ۸۹ کاربران ایرانی شاهد تغییراتی در صفحه فیلترینگ بودند، در صفحه جدید علاوه بر نمایش پیامی دربارهٔ عدم دسترسی به سایت درخواست شده پیام تبریک سال نو نیز نمایش داده می‌شود و اما مهمترین بخش این صفحه جدید نمایش لینک ده‌ها سایت ایرانی است. به نظر می‌رسد که طراحان صفحه جدید فیلترینگ به نوعی قصد حمایت از سایتهای ایرانی را دارند و احتمالاً قصد دارند که کاربر ایرانی را که به دلیلی قصد مشاهده سایتی فیلترشده را داشته دعوت به استفاده از سایتهای ایرانی کنند. اما آنچه در صفحه جدید فیلترینگ صورت گرفته‌است به دلایلی که در ادامه اشاره خواهد شد به نوعی حقوق کاربران و مدیران سایتهای ایرانی را نقض کرده‌است.

  در سپتامبر ۲۰۰۳ شرکت خصوصی VeriSign که اپراتور و پیمانکار ثبت دامنه‌های com. ,.net است تلاش کرد تا به جای درخواست‌های کاربران برای مشاهده دامنه‌هایی که هنوز ثبت نشده بودند ایشان را به پرتال خود به نام Site Finder راهنمایی کند و فهرستی از سایتهای مشابه و فعال را به کاربر نمایش می‌داد. این مسئله خیلی زود باعث واکنش آیکان (ICANN) شد و VeriSign مجبور شد در فاصله کوتاهی این سرویس خود را غیرفعال کند. اگرچه شاید ایده VeriSign مورد پسند برخی کاربران نیز واقع شد اما مشخص است که همان‌طور که آیکان نیز واکنش نشان داد حقوق کلی کاربران و مفاهیم اولیه اینترنت را نقض می‌کند.

  در گزارش اکتبر ۲۰۱۳ احمد شهید، گزارشگر ویژهٔ شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد، آمده‌است که در ماه ژوئیه سال ۲۰۱۳، ۶۷ کافی‌نت در ایران تعطیل شده‌اند و به بنا به اظهارات مقامات دولتی ایران تا پنج میلیون وبگاه مسدود گشته‌اند. ماهانه حدود ۱۵۰۰ وبگاه که شامل مطالب مربوط به مسلمانان وهابی، بهائیان، یهودیان، موسیقی، اخبار، دفاع از حقوق بشر اقلیت‌ها و رسانه‌های اجتماعی در ایران مسدود می‌گردند.^[۲۹]

  فیلترینگ در دولت نهم[ویرایش]

  پس از روی کار آمدن دولت احمدی‌نژاد، صفار هرندی وزیر ارشاد وی طرحی تحت عنوان ساماندهی وبگاه‌ها را تصویب کرد. بر اساس این طرح تمام وبگاه‌ها و وبلاگ‌های ایرانی می‌بایست اطلاعات کامل خود و نویسندگان را در وب‌گاهی که وزارت ارشاد راه‌اندازی کرده بود ثبت می‌کردند. این طرح که با واکنش منفی گسترده روبرو گردید عملاً عقیم ماند. پس از این اقدام، وزارت ارشاد آیین‌نامه‌ای را به شورای انقلاب فرهنگی ارائه داد که پس از تصویب آن وبگاه‌های بیشتری تحت فیلترینگ قرار بگیرند. بسیاری معتقدند که این اقدام خلاف قانون است و شورای انقلاب فرهنگی نمی‌تواند بخش‌نامه‌ای که حاوی مجازات باشد را تصویب کند.^[۳۰]

  در مرداد ۸۵، دولت آیین‌نامهٔ «سامان‌دهی فعالیت سایت‌های اینترنتی» را ابلاغ کرد. بر اساس این آیین‌نامه، همهٔ وبگاه‌های اینترنتی باید در وزارت ارشاد به ثبت برسند.

  مواردی که استفاده از آن‌ها در وبگاه‌ها ممنوع شد:

• نشر مطالب الحادی و مخالف موازین اسلامی
• اهانت به دین اسلام و مقدسات آن
• ضدیت با قانون اساسی و هرگونه مطلبی که استقلال و تمامیت ارضی کشور را خدشه‌دار کند.
• اهانت به رهبری و مراجع تقلید
• تحریف یا تحقیر مقدسات دینی، احکام مسلم اسلام، ارزش‌های انقلاب اسلامی و مبانی تفکر سیاسی امام خمینی
• اخلال در وحدت و وفاق ملی
• القای بدبینی و ناامیدی در مردم نسبت به مشروعیت و کارآمدی نظام اسلامی
• اشاعه و تبلیغ گروه‌ها و احزاب غیرقانونی
• انتشار اسناد و اطلاعات طبقه‌بندی شدهٔ دولتی و امور مربوط به مسائل امنیتی، نظامی و انتظامی
• اشاعهٔ فحشا و منکرات و انتشار عکس‌ها و تصاویر و مطالب خلاف اخلاق و عفت عمومی
• ترویج مصرف سیگار و مواد مخدر
• ایراد افتراء به مقامات و هر یک از افراد کشور و توهین به اشخاص حقیقی و حقوقی
• افشای روابط خصوصی افراد و تجاوز به حریم اطلاعات شخصی آنان
• فعالیت‌های تجاری و مالی غیرقانونی و غیرمجاز از طریق شبکهٔ اطلاع‌رسانی و اینترنت از قبیل: جعل، اختلاس و قمار
• انتشار اطلاعات حاوی کلیدهای رمز بانک‌های اطلاعاتی، نرم‌افزارهای خاص، صندوق‌های پست الکترونیکی یا روش شکستن آن‌ها
• خرید و فروش و تبلیغات در شبکهٔ اطلاع‌رسانی و اینترنت از کلیهٔ کالاهایی که منع قانونی دارند.
• هر گونه نفوذ غیرمجاز به مراکز دارندهٔ اطلاعات خصوصی و محرمانه و تلاش در جهت شکستن قفل رمز سیستم‌ها
• هر نوع حمله به مراکز اطلاع‌رسانی و اینترنتی دیگران برای از کار انداختن یا کاهش کارایی آن‌ها
• هر گونه تلاش برای انجام شنود و بررسی بسته‌های اطلاعاتی در حال گذر در شبکه که به دیگران تعلق دارد و نیز ایجاد هر گونه شبکه و برنامهٔ رادیویی و تلویزیونی بدون هویت و نظارت سازمان صدا و سیما.

• انتخابات ریاست جمهوری دهم[ویرایش]

  

  سردار نقدی در غرفهٔ رمی جمرات یوتیوب

  در جریان دهمین انتخابات ریاست جمهوری که رقبای احمدی‌نژاد به دلیل عدم دسترسی به صدا و سیما و روزنامه‌ها به اینترنت روی آوردند دولت احمدی‌نژاد بسیاری از شبکه‌های اجتماعی و وبگاه‌های اشتراک فیلم و عکس و پیام‌رسانی همچون فیس بوک، یوتیوب، توییتر، فلیکر، وبگاه ایرانی «کلوب» و همچنین وبگاه‌های خبری آنان را فیلتر کرد. در روزهای انتخابات ایران نیز تقریباً تمامی وبگاه‌های حامی میرحسین موسوی اعم از اصلاح‌طلب و اصولگرایان متمایل به ایشان فیلتر شدند که با اعتراض عمومی مواجه گردید.^[۳۱][۳۲]

  همچنین در این دوره دولت شروع به فیلتر اینترنت در سطوح دیگر نیز کرد. در این دوره درگاه‌های مورد استفادهٔ پیام‌رسان‌های الکترونیک (مانند جی. تاک، یاهو مسنجر و…) فیلتر و از دسترس خارج شدند و همچنین ارتباط با بسیاری از نشانی‌های امن که از فناوری ssl استفاده می‌کردند، دچار وقفه و در نتیجه امکان ورود به وبگاه‌هایی که نیازمند ارتباط امن بودند (مانند جی‌میل) با مشکل مواجه شد.

  فیلترینگ در دولت دهم[ویرایش]

  از ابتدای سال ۱۳۸۹ در صفحهٔ نمایش‌دهندهٔ پیغام فیلتر شدن وبگاه مورد نظر، اسامی تعدادی از وبگاه‌های دولتی نمایش داده می‌شد که مخاطبان را ترغیب به بازدید از آن‌ها می‌نمود. این اقدام با مخالفت مدیران سایر وبگاه‌های خصوصی فیلتر نشده مواجه شد و آن‌ها این اقدام را بر خلاف قانون استفادهٔ آزاد (رقابت‌پذیری) از پایگاه‌های اینترنتی دانستند.^[۳۳][۳۴]

  در اوایل بهمن‌ماه ۱۳۹۰، وبگاه تابناک به نقل از یک مقام قضایی خبر از احتمال فیلترشدن وبگاه‌هایی داد که در روند بازار طلا و ارز اخلال ایجاد می‌کنند، در این خبر آمده بود که استفاده از عبارت‌هایی مثل «بازار غیررسمی» و «پیش‌بینی کارشناسان»، غلط و غیر معتبر است و در صورت احراز تخلف، به جرم «اخلال در نظام اقتصادی» با آن‌ها برخورد و وبگاه به دستور مقامات قضایی مسدود خواهد شد.^[۳۵]

  حکومت ایران برای جلوگیری از اطلاع‌رسانی دربارهٔ تظاهرات هواداران جنبش سبز در ۲۵ بهمن ۱۳۸۹ حتی برای مدتی واژهٔ «بهمن» را در موتورهای جستجوی اینترنتی فیلتر کرد.^[۳۶]

  در سال ۱۳۹۰ در آستانه جشن سالگرد انقلاب ۵۷ ایران با توجه به اعلان تظاهرات اعتراض‌آمیز در ۲۵ بهمن، سرویس‌های جیمیل و ایمیل یاهو، پورت‌های وی پی ان و همچنین پروتکل HTTPS از اولین دقایق روز ۲۰ بهمن فیلتر شد.^{[۳۷][۳۸][۳۹][۴۰][۴۱][۴۲]} در پی این اقدام احمد توکلی، رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس، نسبت به «فیلترینگ مردم‌آزار» هشدار دارد و آن را «هزینه‌تراشی» دانست و خواستار توضیح منطقی دربارهٔ آن شد.^[۴۳]

  سعید مهدیون، مدیرعامل سابق سازمان فناوری اطلاعات، دربارهٔ ایمیل ملی و علت بسته شدن سرویس ای میل‌هایی نظیر جی میل و یاهو در بهمن ماه ۱۳۹۰ گفت: «در مورد بسته شدن این سرویس اگر هر کسی اعتراضی داشته باشد، باید به سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی منتقل کند؛ ولی از نظر بنده این یک فرصت حساب می‌شود و باید مردم کشور به سمت ایمیل ملی هدایت شوند.»^{[۴۴][۴۵][۴۶][۴۷]}

  در تاریخ ۸ بهمن ۱۳۹۱ وبگاه تابناک با حکم دادستانی تهران از دسترس کاربران خارج شد. انتشار تعدادی از نظرات مخاطبان در ذیل یک خبر منتشر شده که حاوی برخی کلمات اهانت‌آمیز نسبت به مجلس و دولت بوده دلیل اصلی انسداد سایت تابناک بیان گردید. وبگاه پس از ۷ روز، در تاریخ ۱۵ بهمن ۱۳۹۱، رفع فیلتر شد.^[۴۸]

  ایران که بنا به گزارش سایت "ادی ان اس " دسترسی به یک چهارم سایت‌های اینترنتی جهان را مسدود کرده‌است، یکی از بدنام‌ترین کشورها در زمینهٔ آزادی اینترنت است. حکومت ایران یکی از حکومت‌هایی است که سرعت اینترنت در ایران را کنترل و محدود نگاه داشته‌است. وضعیت فیلترینگ و موانع دسترسی به اینترنت در دوران هشت سالهٔ ریاست‌جمهوری محمود احمدی‌نژاد شدیدتر و نام ایران بارها به عنوان "دشمن آزادی اینترنت" ذکر شد. جدیدترین گزارش مؤسسهٔ آمار و ریاضیات "آکامای" نیز رکورد "عقب‌مانده‌ترین سرعت اینترنت" در جهان را به نام ایران ثبت کرده‌است.^[۴۹]

  فیلترینگ در دولت یازدهم[ویرایش]

  با آغاز به کار دولت حسن روحانی خبرهایی در مورد استفادهٔ برخی از مقامات جمهوری اسلامی از رسانه‌هایی اجتماعی انتشار یافت که از جملهٔ آن‌ها استفادهٔ محمدجواد ظریف وزیر امور خارجهٔ ایران از توییتر و فیسبوک بود. در شهریور ۱۳۹۱ وبگاه‌های فیسبوک و توییتر — که از زمان اعتراضات به انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۸۸ ایران فیلتر بوده‌اند — به صورت موقت از فیلتر خارج شدند که از سوی برخی از رسانه‌های خارجی به عنوان نشانه‌های احتمالی تغییر سیاست جمهوری اسلامی در زمینهٔ محدودیت آزادی ارتباطات شهروندانش تعبیر شد. عبدالصمد خرم‌آبادی، دبیر کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه، در این باره اعلام کرد که مشکل احتمالاً از برخی آی‌اس‌پیها بوده‌است و نسبت به قصور و مسئولیت کیفری آن‌ها هشدار داد. در ۲۶ شهریور دسترسی به این وبگاه‌ها بار دیگر ناممکن شد.^[۵۰]

  فیلترینگ در دولت دوازدهم[ویرایش]

  نوشتار(های) وابسته: تلگرام در ایران § فیلترینگ

  در پی تظاهرات ۱۳۹۶ ایران در دی ماه دولت اقدام به فیلترینگ دو پیام‌رسان معروف تلگرام و اینستاگرام نمود. تلگرام پس از حدود دو هفته رفع فیلتر شد. اما در اردیبهشت ماه سال ۱۳۹۷ تلگرام با دستور قضایی فیلتر شد. همچنین از سال ۲۰۱۲ به بعد، مسدود کردن یا کاستن از سرعت ارتباط با پورت ۴۴۳ از ترفندهای بکار رفته برای قطع یا دشوار کردن دسترسی کاربران به فیلترشکن‌ها، پیام‌رسان‌ها و سایر نرم‌افزارهای متکی بر پروتوکل اچ‌تی‌تی‌پی‌اس بوده‌است.^[۵۱]

  به گزارش رادیو فردا، ابوالحسن فیروزآبادی، رئیس مرکز ملی فضای مجازی ایران، چین را به عنوان «الگویی» موفق در سانسور و فیلتر کردن اینترنت دانست که این کار را با مشابه سازی اپلیکیشن‌ها و ابزارها انجام داده‌است. وی افزود «در صورتی که پلتفرم‌ها از قوانین ایران تبعیت نکنند» یا برای نظام «مسائل فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و امنیتی ایجاد کنند»، فیلتر خواهند شد.^[۵۲]

  صفحهٔ فیلترینگ (پیوندها)[ویرایش]

  نوشتار اصلی: صفحه پیوندها

  در سال ۱۳۸۹ صفحهٔ ساده‌ای که حاوی «برابر قوانین جمهوری اسلامی ایران و دستور مقامات قضایی دسترسی به این سایت مجاز نمی‌باشد» بود، جای خود را به صفحهٔ رنگی پیوندها داد که کاربران اینترنت در ایران را به چند سایت محدود مورد تأیید مسئولان راهنمایی می‌کند. آمار بازدید از این صفحه چنان زیاد بود که با گذشت چند ماه از راه‌اندازی آن، در پایان شهریورماه ۱۳۸۹ رتبهٔ هجدهم را در وبگاه الکسا به خود اختصاص داد.^[۵۳] در پایان بهمن ۱۳۸۹ این سایت در جایگاه پنجمین سایت پربازدید ایران در رتبه‌بندی سایت الکسا قرار گرفت.^[۵۴][۵۵]

  نهادهای دخیل در فیلترینگ[ویرایش]

  نهادهای دخیل در فیلترینگ ایران گسترده و ساختاری پیچیده دارند، از جملهٔ نهادهای مهم می‌توان به شورای عالی فضای مجازی، کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه، ارتش سایبری جمهوری اسلامی ایران و پلیس فتا اشاره کرد. در این میان رهبر جمهوری اسلامی ایران دارای نقشی مهم در تعیین افراد اصلی تأثیرگذار بر نهادهای فیلترینگ دارد. شورای عالی فضای مجازی بالاترین نهادی است که مسئولیت تعیین سیاست‌های کلی فضای مجازی را در برابر جنگ نرم با کشورهای غربی بر عهده دارد و مستقیماً به دست رهبر جمهوری اسلامی در سال ۲۰۱۲ میلادی تشکیل شده. شورای عالی فضای مجازی تعیین‌کنندهٔ محتواهایی از وب است که غیرقانونی تشخیص می‌دهد. این شورا فهرست وبگاه‌هایی که باید مسدود شوند را بر پایهٔ ملاک‌هایی چون خلاف هنجارهای جامعه بودن، خلاف شئون اسلامی بودن، تهدید بودن برای امنیت ملی، و تبلیغ روش‌های دور زدن فیلترینگ تعیین می‌کند. این شورا و کارگروه تعیین مصادیق رابطهٔ نزدیکی دارند و دارای اعضای مشترک نیز هستند. دفتر دادستان کل بر کمیته‌های فیلترینگ نظارت دارد و فهرست فیلترینگ را به شرکت مخابرات ایران و شرکت خدمات ارتباطات داده‌ها و نهادهای مرتبط دیگر ابلاغ می‌کند. شرکت مخابرات ایران بخشی از فهرست را مستقیماً از راه کنترل شبکهٔ عمومی داده‌ها اعمال می‌کند و مسئولیت بخشی دیگر را به رساننده‌های خدمات اینترنتی می‌سپارد که همگی مجبورند پهنای باند خود را از طریق شرکت مخابرات خریداری کنند.^[۵۶]

  از سوی دیگر رسانندگان اینترنتی همگی زیر نظر سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی هستند که از نظر قانونی آن‌ها را موظف می‌کند سیاست‌های تعیین‌شده توسط کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه را اجرا کنند.^[۵۷]

  مسدود کردن وبگاه‌های اینترنتی در ایران با تصمیم کمیته‌ای تحت نظارت شورای عالی انقلاب فرهنگی با حضور نمایندگان صداوسیما، مخابرات و وزارت اطلاعات صورت می‌گیرد و شرکت خدمات ارتباطات داده‌ها مجری تصمیم‌گیری این کمیته‌است.^{[۵۸][۵۹][۶۰]}

  برخی سایت‌ها اینترنتی نیز مستقلاً با دستور قوه قضائیه فیلتر یا دفاتر آنان پلمپ گردید.^[۶۱]

  کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه[ویرایش]

  نوشتار اصلی: کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه

  نهاد تصمیم‌گیرنده در مورد فیلترینگ در ایران، «کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه» است که متشکل از سیزده عضو از قوای سه‌گانه می‌باشد.^[۶۲][۶۳]

  ابزار مورد استفاده برای فیلترینگ[ویرایش]

  تحقیقات در مورد روش‌های فیلترینگ اینترنت در ایران محدود بوده‌است که این برمی‌گردد به محدودیت دسترسی‌ها اتصالات شبکهٔ داخلی ایران و خطراتی که برای مشارکت‌کنندگان در این نوع مطالعات وجود دارد. همچنین ایران به صورت مداوم در شیوه‌های فیلترینگ خود تغییر ایجاد می‌کند.^[۶۴]

  بر اساس گزارش «سیتیزن لب» دانشگاه تورنتو، ایران برای فیلترینگ وبسایت‌ها از ابزارهای ساخت شرکت «بلو کوت» مستقر در کالیفرنیای آمریکا استفاده می‌کند. در حالی که به گفته «سیتیزن لب» این ابزارها که در آمریکا برای ایجاد امنیت در اینترنت استفاده می‌شوند می‌توانند برای جلوگیری از دسترسی به اطلاعات و همین‌طور بررسی و ذخیره اطلاعات شخصی به کار گرفته شوند.^[۶۵][۶۶]

  رسانندگان خدمات اینترنتی در ایران موظفند نرم‌افزارهای کنترل محتوا که توانایی بررسی و مسدود کردن محتوا، زیر نظر گرفتن شدآمدهای نشانی‌های آی‌پی و فعالیت‌های کاربران اینترنت را دارند نصب کنند. این نرم‌افزارها به گونه پیکربندی می‌شوند که بتوانند وبگاه‌ها را بر پایهٔ کلیدواژه‌هایی که توسط رساننده و مدیران شبکه تعیین می‌شوند، فیلتر کنند.^[۵۶]

  در ایران از فناوری بازرسی ژرف بسته‌ها که توانایی کنترل درلحظهٔ داده‌ها را دارد نیز استفاده می‌شود. یک شرکت چینی به نام ZTE در سال ۲۰۱۰ میلادی این فناوری را به ایران فروخت که می‌تواند خطوط خانگی، همراه و اینترنت را زیر نظر بگیرد. مشخص نیست که به غیر از مبازره با ابزارهای ضد فیلتر، این فناوری تا چه حد مورد استفاده قرار می‌گیرد.^[۵۶]

  در آغاز فیلترینگ در ایران، رسانندگان هر کدام جداگانه آی‌پی‌هایی که متعلق به وبگاه‌های دارای «محتوای غیراخلاقی» بودند را مسدود می‌کردند، رفته‌رفته این سامانه جای خود را به سامانه‌ای که مستقیماً زیر نظر شرکت مخابرات ایران کنترل می‌شد داد. هم‌اکنون حکومت ایران از چندین روش متفاوت برای فیلترینگ اینترنت استفاده می‌کند، این روش‌ها عبارتند از:^[۵۷]

  محدودکردن پهنای باند مشترکین

  در ایران به مدت ۹ سال (سالهای ۸۵ تا ۹۴) پهنای باند اینترنت خانگی به ۱۲۸ کیلوبیت بر ثانیه محدود می‌شد که کارکرد آن، دشوار کردن دسترسی کاربران خانگی به محتواهای چندرسانه‌ای بود).^[۶۷]

  تغییرمسیر سامانهٔ نام دامنه

  پرسمان از سامانهٔ نام دامنه در ایران گاهی منجر به گرفتن نشانی اینترنتی نادرست محلی (۱۰٫۱۰٫۳۴٫۳۴) می‌شود.

  پالایش میزبان‌ها و کلیدواژه‌ها اچ‌تی‌تی‌پی

  گاهی فیلترینگ با دستکاری هدرهای میزبان اچ‌تی‌تی‌پی انجام می‌شود. همچنین گاهی دسترسی به نشانی‌های وبی که دارای کلیدواژه‌های مشخصی هستند مسدود شده‌است. در گذشته فهرست سیاهی که این واژه‌ها را دربرداشته تنها حاوی کلمات کلماتی بود که برای دسترسی به وبگاه‌های دارای محتوای بزرگسالان به کار می‌رفت، اما امروزه این فهرست سیاه برای فیلتر کردن موضوعات حساس سیاسی و اقتصادی نیز به کار گرفته می‌شود.

  ایجاد وقفه در اتصال

  مشاهده شده‌است که ایران به‌ویژه در مقاطع حساس سیاسی و اقتصادی مانند انتخابات ریاست جمهوری، در اتصالات اینترنت خود وقفه می‌اندازد. این وقفه‌ها گاهی منحصراً روی یک پروتکل مشخص اینترنتی یا یک وبگاه مشخص ایجاد می‌شوند و گاهی به‌طور کامل کل شدآمد اینترنتی را تحت تأثیر قرار می‌دهند. گزارش شده‌است که برخی از پروتکل‌ها همچون اچ‌تی‌تی‌پی‌اس، تونل‌های وی‌پی‌ان، و اس‌اس‌اچ در مقاطع زمانی مختلف مسدود یا کُند شده‌اند.

  همچنین گفته می‌شود ایران قادر به انجام حملات مرد میانی است و در سال ۲۰۱۱ میلادی فردی که خود را ایرانی معرفی کرده بود توانست به گواهی‌نامه‌های امنیتی شرکت دیجی‌نوتار نفوذ کند و صدها گواهی‌نامهٔ جعلی برای وبگاه‌های مختلف از جمله گوگل جعل نمود. بعدها گزارش شد که این گواهی‌نامه‌های جعلی برای حمله به بیش از ۳۰۰٬۰۰۰ کاربر اینترنتی مورد استفاده قرار گرفته‌اند که بیشترشان از ایران بودند.^[۶۸]

  فیلترینگ هوشمند[ویرایش]

  نوشتار اصلی: فیلترینگ هوشمند اینترنت

  با دستور حسن روحانی در آبان ۱۳۹۳، طرح فیلترینگ هوشمند اینترنت در سه مرحله به اجرا درآمد.^[۶۹]

  وبگاه‌های سرشناس[ویرایش]

  

  فیلترشدن پرشین بلاگ

  بعضی از وبگاه‌های مطرح ایران و جهان مانند جستجوگر گوگل،^[۷۰] جستجوگر بینگ،^[۷۱] فیس‌بوک و توییتر،^[۷۲] وبگاه اکبر هاشمی رفسنجانی،^[۷۳] وبگاه سید محمد خاتمی،^[۷۴][۷۵] سحام نیوز،^[۷۶] پرشین بلاگ،^[۷۷] بلاگفا،^[۷۸] بلاگر،^[۷۹] وردپرس،^[۸۰] خبر آنلاین،^[۸۱] عصر ایران،^[۸۲] تراوین،^[۸۳] وی‌چت^[۸۴] و وبگاه سفارت کشور انگلستان در ایران^[۸۵] به صورت موقت یا دائم فیلتر و از دسترس خارج شده‌اند.

  وبگاه گوگل پلاس نیز در ۲۰ تیر ۱۳۹۰ در حالی که چند روز از راه‌اندازی آن نگذشته بود در ایران فیلتر و از دسترس کاربران ایرانی خارج شد.^[۸۶][۸۷]

  ویکی‌پدیای فارسی نیز توسط کمیته‌ای متشکل از چندین سازمان با استناد به قانون جرایم رایانه‌ای در نیمه‌شب ۱۱ مهر ۱۳۸۹ (۳ اکتبر ۲۰۱۰) مسدود (فیلتر) شد که تا ظهر آن روز فیلتر بود اما پس از آن رفع فیلتر شد.^[۸۸][۸۹]

  سرویس جیمیل و بیشتر سرویس‌های گوگل در تاریخ ۲ مهر ۱۳۹۱ به‌طور رسمی فیلتر شد.^[۹۰] این فیلترینگ، به دنبال اعتراضات ایجاد شده در جوامع مسلمان به انتشار پیش‌نمایش فیلم ضداسلامی بی‌گناهی مسلمانان و عدم حذف آن از یوتیوب (که وابسته به گوگل است) صورت گرفت.^[۹۱] در گزارش ماه اکتبر احمد شهید نموداری از صفحه‌های فیلترشده در وبگاه ویکی‌پدیا وجود دارد که نشان می‌دهد ۹۴۶ صفحه در این وبگاه فیلتر شده‌اند که از این میان ۴۱۴ مورد به مسایل مدنی و سیاسی، ۱۸۹ مورد به مسایل جنسی، ۱۳۷ مورد به مسایل مذهبی و ۹۷ مورد به مسایل حقوق بشری مربوط است.^[۲۹]

  تأسیس نسخهٔ ایرانی سایت‌های محبوب[ویرایش]

  از دیگر پروژه‌هایی که در دولت نهم و دهم آغاز شد تأسیس نسخهٔ فارسی سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی محبوب و پرمخاطب با کارکرد و گاه حتی چهرهٔ یکسان است. آپارات به جای یوتیوب، فارسی‌فیس و فیس‌نما به جای فیسبوک، موتور جستجو و ایمیل ملی برخی از شناخته‌شده‌ترین این اقدامات است.

  الگوی جمهوری اسلامی ایران در ساخت نسخهٔ وطنی سایت‌های محبوب، چین است که سال‌هاست به جای گوگل، جستجوگر بایدو و به جای توئیتر شبکهٔ اجتماعی کاملاً مشابه را راه‌اندازی کرده‌است. استقبال چندانی از این نسخه‌های وطنی صورت نگرفت و علی‌رغم صرف هزینهٔ هنگفت این تلاش دولت برای جذب و کنترل بیشتر کاربران عملاً به شکست انجامید.

  تأسیس «ایمیل ملی» برای مقابله با اقبال کاربران به جی میل از دیگر اقدامات این پروژه بود. در تیرماه ۱۳۹۲ و آخرین هفته‌های کاری دولت دهم نیز محمد حسن نامی، وزیر ارتباطات و فناوری اعلام کرد که زین پس هر ایرانی در کنار کدپستی، یک ایمیل ملی خواهد داشت. به گفتهٔ نامی برای دریافت این ایمیل باید به دفاتر پستی مراجعه و بعد از ثبت مشخصات، شناسهٔ کاربری دریافت کرد. اقدامی که ناظران از آن به‌عنوان گام جدی دیگری در کنترل ارتباطات شهروندان یاد می‌کنند.^[۴۹]

  کسب جواز[ویرایش]

  مطابق تبصرهٔ ۳ مادهٔ ۱ قانون مطبوعات ایران که در سال ۱۳۷۹ به این قانون الحاق شده‌است، کلیهٔ وبگاه‌های خبری و نشریات الکترونیکی باید برای فعالیت‌های خود مجوز دریافت کنند. نداشتن مجوز علاوه بر اینکه می‌تواند موجب فیلترشدن وبگاه گردد، جرم نیز محسوب می‌شود.^[۹۲][۹۳]

  خرید و فروش فیلترشکن[ویرایش]

  با توجه به فیلتر بودن بسیاری از وبسایت‌ها در ایران، خرید و فروش و استفاده از انواع ابزار دور زدن محدودیت‌ها رواج دارد. انتشار فیلترشکن طبق قوانین جمهوری اسلامی جرم محسوب می‌شود و می‌تواند مجازاتی تا یک سال زندان درپی داشته باشد.^[۹۴] در شهریور ۱۳۹۸ وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در جلسهٔ علنی مجلس از وجود مافیای فیلترشکن و تجارت چند صد میلیاردی فروش فیلترشکن سخن گفته بود.^[۹۵] در آبان همان‌سال معاون آذری جهرمی از اجرای طرحی برای دسترسی به اینترنت بدون فیلتر با استفاده از «وی‌پی‌ان قانونی» برای قشرهای مختلف جامعه خبر داد.^[۹۶] او کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه را متولی اجرای این طرح اعلام کرد که خودش مسئولیت سانسور اینترنت در ایران را بر عهده دارد.^[۹۶]

  اظهارنظرها[ویرایش]

  محمدرضا آقامیری، عضو کارگروه تعیین محتوای مجرمانه اینترنتی، در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار داشت: «جی‌میل ممکن است به کمک اخلالگران بیاید، ما هیچ وقت گوگل را در خدمت‌رسانی به کاربران ایرانی مناسب نمی‌بینیم چرا که گوگل در خدمت سازمان سیا است. اینترنت مهمان ناخوانده است و به زودی «فیلترینگ یکپارچه و بومی» راه‌اندازی خواهد شد و گوگل «علم دشمنی» با نظام برداشته است.»^[۹۷][۹۸]

  در بهمن ماه ۱۳۹۰، چندین روز درگاه‌های وی پی ان و همچنین پروتکل HTTPS بسته شد و خدمات ای میل در ایران با قطع شدن مواجه شد که باعث اعتراض برخی خبرگزاری‌های داخل ایران شد.^{[۳۷][۳۸][۳۹][۴۰]} سعید مهدیون، مدیرعامل شرکت فناوری اطلاعات، دربارهٔ ایمیل ملی و علت بسته شدن سرویس ای میل‌هایی نظیر جی میل و یاهو در بهمن ماه ۱۳۹۰ گفت: «در مورد بسته شدن این سرویس اگر هر کسی اعتراضی داشته باشد، باید به سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی منتقل کند؛ ولی از نظر بنده این یک فرصت حساب می‌شود و باید مردم کشور به سمت ایمیل ملی هدایت شوند.»^{[۴۴][۴۵][۴۶][۴۷]}

  قطع اینترنت در ایران[ویرایش]

  نوشتار اصلی: قطع اینترنت در ایران

  

  دولت ایران در واکنش به اعتراضات آبان ۹۸، با قطع کردن اینترنت، میزان ترافیک اینترنت در کشور را به پنج درصد از سطح طبیعی کاهش داد.^{[۹۹][۱۰۰]}

• در تاریخ ۲۵ آبان ۱۳۹۸^{[۱۰۱][۱۰۲]} با دستور شورای امنیت ملی حکومت ایران، اینترنت ایران به مدت هشت روز، اینترنت بین‌المللی^[۱۰۳] را به منظور مهار اعتراضات آبان ۱۳۹۸ ایران،^{[۱۰۴][۱۰۵][۱۰۵]} قطع و تنها دسترسی به سایت‌های ایرانی که از سرور داخل کشور استفاده می‌کردند قابل دسترس بود.^{[۱۰۶][۱۰۷][۱۰۸]} در این بین کسب و کارهای زیاد ایرانی^{[۱۰۹][۱۱۰][۱۱۱]} که سایت خود را خارج از کشور راه اندازی کرده بودند یا از طریق شبکه‌های اجتماعی و پیامرسان‌ها نظیر اینستاگرام، واتساپ، تلگرام و… به ارائه خدمات و محصولات مشغول بودند ضرر زیادی را به دوش کشیدند.^{[۱۱۱][۱۱۲][۱۱۳]} در این میان جامعه جهانی،^{[۱۰۴][۱۱۴]} کشورهای آلمان، آمریکا، فرانسه، انگلستان و چندین کشور دیگر و سازمان یونسکو به قطع اینترنت ایران اعتراض کردند و همچنین وزارت خزانه داری آمریکا، وزیر ارتباطات ایران آذری جهرمی را تحریم کرد.^{[۱۱۵][۱۱۶]} او در واکنش به این تحریم، نقش خود در قطع اینترنت را انکار کرد.^{[۱۱۶][۱۱۶][۱۱۷][۱۱۸]}
• روز ۴ دی ۱۳۹۸ و همزمان با مراسم چهلم جان‌باختگان اعتراضات آبان، مقامات جمهوری اسلامی دسترسی به موبایل اینترنتی به سایت‌های خارجی را در استانهای مختلف بسته‌اند.^[۱۱۹] قطعی اینترنت در ایران احتمال اجرایی شدن عملیات «اینترنت ملی» را نیز افزایش داده‌است به طوری که چندی پیش کانون نویسندگان ایران در بیانیه‌ای گفته بود که حکومت با اجرای عملیات «اینترنت ملی» می‌خواهد تا «رسانه حاکم تنها صدایی شود که حق سخن و حکم راندن بر مردم را دارد.»^[۱۲۰]

• جستارهای وابسته[ویرایش]

  در ویکی‌کتاب کتابی با عنوان: کتاب فیڶٿڕ وجود دارد.

• فیلتر اینترنتی
• فیلترینگ هوشمند اینترنت
• اینترنت ملی ایران
• اینترنت در ایران
• آزادی رسانه
• تلگرام در ایران
• قطعی سراسری اینترنت در ایران

فیلترینگ اینترنتی یا فیلترینگ یا فیلتر کردن عبارت است که در فضای مجازی همه با آن آشنا هستند و حاکی از محدود کردن دسترسی کاربران وب و اینترنت به وب سایت ها، صفحات اینترنتی و خدمات اینترنتی می باشد که از دیدگاه مسئولین سیاسی - فرهنگی کشور برای مصرف عموم مناسب نیست. تعیین مصادیق فیلترینگ و صدور حکم آن توسط کارگروه محتوای مجرمانه انجام می شود اما عملیات فیلتر کردن توسط ارائه‌دهندگان خدمات اینترنتی (ISP) اجرا می شود. در کشورهای مختلفی از جمله چین، بلاروس، مصر و ... فیلترینگ وجود دارد که ایران نیز یکی از آنها است.

چطور یک سایت فیلتر می شود؟

احتمالا برای شما هم پیش آمده که وقتی آدرس یک سایت را در مرورگر خود وارد می کنید با صفحه ای مواجه می شوید که در آن نوشته شده «این سایت فیلتر شده است!». خب، حالا می خواهیم بدانیم که چطور این اتفاق می افتد و اصلا چطور یک سایت فیلتر می شود. علاوه بر مراحل حقوقی و قانونی فیلترینگ سایت ها که توسط کارگروه مربوطه انجام می شود و در نهایت آدرس سایت و صفحه ای از آن در لیست سیاه فیلترینگ قرار می گیرد مراحل سیستمی نیز وجود دارد که در ادامه بیان خواهیم کرد.

پس از این که شما آدرس یک صفحه را در مرورگر وارد می کنید. رایانه شما درخواستی ارسال می کند. این درخواست ابتدا به شرکت خدمات دهنده اینترنت (ISP) ارسال می شود و از آنجا به شبکه محلی ارسال می‌شود. پیش از آن که درخواست شما از شبکه محلی به سروری وب سایت مورد نظر شما ارسال شود توسط سیستم فیلتر کننده بررسی می‌گردد. سیستم فیلترینگ دارای بانک اطلاعاتی یا لیست سیاهی حاوی وب سایت های فیلترشده می باشد که تمام درخواست های اینترنتی با IP های ایران با این لیست چک می شوند. 

این لیست از سه جزء دامنه (Domain Address)، آدرس آ‌ی‌پی (IP Address) و کلمات کلیدی (Keywords) را دارد که درخواست شما در این لیست جستجو می شود. اگر هیچ یک از کلمات و آدرس‌های موجود در لیست سیاه در درخواست شما وجود نداشته باشد، این درخواست به سرور هدف ارسال می شود و نتیجه آن به شما نمایش داده می شود. اما اگر درخواست شما در این لیست وجود داشته باشد درخواست شما به سرور سایت مورد نظر ارسال نمی شود و به جای آن شما به سایت «پیوندها» گسیل خواهید شد.

در این میان دو مفهوم لیست سیاه و لیست سفید وجود دارد. لیست سیاه حاوی آدرس سایت هایی می باشد که غیرمجاز شناخته شده و فیلتر شده اند. در این لیست بعضا کلمات کلیدی هم وجود دارد که استفاده از آنها در درخواست ها ممنوع است بطوری که اگر در سایتی این کلمات وجود داشته باشد فیلتر می‌شود. مفهوم دیگر لیست سفید است که به سایت هایی گفته می شود که دسترسی به آنها مجاز می باشد. در بحث مورد نظر ما سایت هایی که در لیست سیاه نباشند در لیست سفید خواهند بود.

انواع روش‌های فیلترکردن سایت‌ها

برای اجرای فیلترینگ و فیلترکردن سایت ها از نظر سیستمی روش های مختلفی وجود که نتیجه آن محدود کردن دسترسی کاربران به وب سایت ها می باشد. روشهایی که در ادامه ذکر می شوند روشهای فیلترینگ از مبدا هستند. به این معنی که سایت ها و درخواست های اینترنتی از مبدا و قبل از رسیدن به هدف فیلتر می شوند.

فیلترینگ به وسیله DNS
سرویس DNS به این صورت است که نام هر دامنه اینترنتی (Domain) را به IP آدرس متناظر با آن ترجمه می‌کند. آدرس سروری که سرویس DNS را به شما ارائه داده به صورت خودکار هنگام برقراری اتصال به اینترنت از طریق ISP در اختیار رایانه شما قرار می گیرد. اگر این سرور DNS، سانسور کننده باشد، کلیه درخواست‌های ارسالی جهت مشاهده سایت‌های غیرمجاز را بی پاسخ می‌گذارد.

فیلترکردن به روش پروکسی
در این روش ISP یا همان سرویس دهنده اینترنتی دسترسی مستقیم شکت به اینترنت را محدود کرده و شما را ملزم به استفاده از پروکسی می نماید. در این صورت باید در تنظیمات مرورگر خود، آدرس پروکسی سروری را که شرکت ISP به شما داده را وارد کنید. در این صورت دیگر کلیهٔ درخواست‌های شما به پروکسی فرستاده می‌شود و در صورتی که مجاز باشد پروکسی آن را از اینترنت دریافت می کند و نتیجه را برای شما ارسال می‌کند.

فیلترینگ به وسیله مسیریاب
در قسمت پایانی شبکه یا Gateway مسیریاب سیستم طوری تنظیم می‌شود که ترافیک خروجی شبکه (که در اینجا همان اینترنت است) را به سمت یک سیستم خاص منحرف کند. در این صورت تمامی درخواست ها از این سیستم عبور می کنند و در صورت وجود سایت‌های غیر مجاز، درخواست بلوکمی‌شود و کاربر بی پاسخ می ماند.

فیلترینگ با مسدود کردن پورتها
پورتها در شبکه همچون درهایی هستند که سرور از طریق آنها سرویس هایش را ارائه می دهد و در حقیقت محل عبور و مرور تبادلات اطلاعاتی می باشد. بنابراین اگر پورتی بلوک شود، تمام سرویس‌هایی که از طریق آن پورت ارائه می‌گردد، غیر قابل دسترس خواهد بود. در بیشتر موارد پورتهای ۸۰، ۳۱۲۸، ۸۰۸۰ که غالبا برای پروکسی ها هستند مسدود می‌شوند.

فیلترینگ معکوس چیست؟

نوع دیگر فیلترینگ، فیلترینگ در مقصد است. به این صورت که پس از ارسال درخواست و رسیدن آن به هدف و مقصد عملیات بلاک کردن انجام می شود. سرور شرکت ارائه دهندهٔ خدمات وب یا همان سرور وب سایت، قبل از ارائه هر گونه سرویسی، ابتدا IP کاربر یا همان بازدیدکننده را چک می‌کند و در صورتی که متعلق به یک کشور خاصی باشد از ارائهٔ سرویس به این کاربر امتناع می کند. البته باید گفت که این روش نه از سوی دولت و کشور کاربر بلکه از جانب سرویس دهنده و وب سایت انجام می شود.

به عنوان مثال همچون برخی سایت های خارجی که به خاطر تحریم از ارائه خدمات به آی پی های ایرانی خودداری می کنند. برخی کاربران برای حل این مشکل از پروکسی یا VPN استفاده می کنند تا با تغییر آی پی خود از خدمات وب سایت مورد نظر بهره مند شوند.

مزایا و معایب فیلترینگ

پس از آگاهی از نوع و روش فیلتر کردن سایتها لازم است در خصوص فواید و مضرات فیلترینگ نیز کمی بدانید. در ادامه مزایا و معایب فیلتر کردن سایت ها و خدمات اینترنتی را بیان خواهیم کرد. برخی از مزایای فیلترینگ عبارتند از:

• جلوگیری از افزایش فساد اخلاقی در جامعه
• حفظ تدین کاربران و کاهش سستی ایمان در جامعه
• پیشگیری از کلاهبرداری‌های کلان اینترنتی
• حفظ و جلوگیری از قبح زدایی رسانه ای
• جلوگیری از انتشار گسترش اطلاعات نادرست و مغرضانه

اما در کنار مزایا برخی معایب نیز برای فیلترینگ ذکر شده است. برخی از معایب فیلترینگ عبارتند از:

• کاهش سرعت اینترنت و ارائه خدمات و اتلاف وقت کاربران
• ایجاد ضعف در حوزهٔ فناوری اطلاعات و تجارت الکترونیک
• از بین رفتن وجه عمومی کشور در دنیا
• مسدود شدن برخی سایت های علمی همچون پزشکی
• صرف هزینه و وقت از جانب حکومت

فیلترینگ مزایای فراوانی دارد که هیچ کس منکر آن نیست. در عین حال معایبی دارد که با استفاده از روشهای درست و اصولی فیلترینگ امکان کاهش این معایب وجود دارد. به عنوان مثال مسدود شدن سایت های علمی در حال حاضر به خاطر غیرهوشمند بودن فیلترینگ رخ می دهد. در حالی که اگر از فیلترینگ هوشمند استفاده شود دیگر چنین موضوعی وجود نخواهد داشت.

فیلترینگ شبکه های اجتماعی و سایت های پرطرفدار

یکی از معایب فیلترینگ در کشور مسدود شدن شبکه های اجتماعی و سایت های پربازدید و محبوب جهانی است. بسیاری از کاربران نسبت به این موضوع گله دارند و اصلا علت اصلی بسیاری از نارضایتی کاربران نسبت به فیلترینگ همین فیلتر شدن شبکه های اجتماعی و سایت های پرطرفدار است. اما متاسفانه وضعیت برخی از شبکه ها و سایت های طوری است که فیلتر شدن آنها ضروری می باشد.

به عنوان مثال فیس بوک، برترین شبکه اجتماعی دنیا که حدودا ۲ میلیارد کاربر از سراسر دنیا دارد. فیس بوک به همراه توییتر در سال ۱۳۸۸ و به دلیل سرویس دهی به آشوبگران مسدود شده اند. علت فیلتر شکن تلگرام هم همین موضوع بوده است. سایت ویدیویی یوتیوب به دلیل محتوای ویدیویی آزاد و بدون نظارت آن مسدود شده است که بسیاری از سایت های ویدیویی و تصویری دیگر نظیر آن نیز به همین دلیل فیلتر شده اند. اپلیکیشن وی چت هم که یکی از پیام رسان های خارجی است به دلیل قابلیت دوست یابی آن در کشور مسدود شده است. به طور کلی هر یک از شبکه ها یا سایت های مشهور به چنین دلایلی مسدود شده اند. 

در این حوزه بررسی های روی ۵۰۰ سایت برتر دنیا انجام شده است که تحلیل اطلاعات گردآوری شده نشان می دهد تنها ۲ درصد از سایت های پربازدید دنیا در ایران فیلتر هستند بقیه آنها بدون مشکل در دسترس کاربران ایرانی قرار دارد. این تعداد از وب سایت های مسدود شده توسط کمیته تعیین مصادیق فیلترینگ، اغلب سایت هایی غیرفارسی و با مدیریت خارجی هستند. در حالی که در تبلیغات سوء گفته می شود در ایران درصد بالایی از منابع آنلاین فیلتر هستند.

البته باید توجه داشت که مسدود شده سایت ها و سرویس های آنلاین، همه داخلی نیست و بعضا ریشه خارجی دارد. به عنوان مثال مسدود شدن برخی سرویس ها نظیر گوگل پلاس، گیت هاب، اپ استور و ... به علت تحریم های آمریکا می باشد و ارتباطی با سیاست های فیلترینگ در کشور ندارد. 

فیلترینگ هوشمند چیست؟

یکی از بحث های اصلی سر فیلترینگ در کشور «فیلترینگ هوشمند» می باشد که ماهیت آن نیز تا حدودی از نامش مشخص است. اما لازم است دقیق تر در مورد این موضوع توضیح داده شود تا به طور دقیق مشخص شود که فیلترینگ هوشمند چه هدفی را دنبال می کند. در روش فعلی فیلترینگ در صورتی که محتوایی نامناسب در وب سایت وجود داشته باشد، کل سایت فیلتر می شود. مشخص است که چنین رویه ای به هیچ وجه صحیح نیست و تنها صفحاتی که دارای محتوای نامناسب هستند باید فیلتر شوند. 

فیلترینگ هوشمند هدفش جلوگیری از این اتفاق است. یعنی فرایند فیلترینگ اینترنت طوری هوشمند شود که تنها صفحات غیرمجاز یک سایت مسدود شوند و دیگر صفحات آن سایت که مجاز هستند آسیب نبینند. علاوه بر این برخی محتواهای اینترنت هستند که تنها برای برخی کاربران مضر هستند و برای برخی دیگر مفید نیز واقع می شوند. به عنوان یک فعال رسانه نیاز دارد به رسانه های خارجی، شبکه های ویدیویی و ... دسترسی داشته باشد، در حالی که همین مورد برای یک نوجوان یا یک شهروند عادی غیرضروری است و حتی ممکن است مضر باشد. فیلترینگ هوشمند باعث می شود آن محتوای خاص برای فعال رسانه آزاد باشد و برای شهروند عادی مسدود شود.

با تمام این اوصاف در حال حاضر کشور ما درگیر عملیات فیلترینگ بسیاری از سایت ها می باشد که در این میان برخی از آنها نیز بی دلیل فیلتر شده اند. بطوری که مسئولین مربوطه نیز نظر دارند که این روش بستن سایت ها اصلا مناسب نیست و باعث ایجاد محدودیت شدید برای کاربران شده است. همچنین به نظر مسئولین فیلترینگ باعث افزایش تعداد نصب فیلترشکن ها شده است و در نتیجه آن تمام ایرانی ها از فیلترشکن استفاده می کنند. به نظر می رسد راه اندازی فیلترینگ هوشمند در کشور می تواند این مشکلات را تا حد زیادی کاهش دهد و محدودیت های بی مورد ایجاد شده را رفع کند.

مسئولیت فیلتر یا رفع فیلتر به عهده کیست؟

طبق قانون مسئولیت فیلترینگ در کشور به عهده کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه است بر خلاف تصور برخی افراد، وزیر ارتباطات اختیاری در این خصوص ندارد. البته وزیر ارتباطات به عنوان یکی از اعضای کارگروه یک حق رای دارد. به طور کلی فیلتر و رفع فیلتر سایت یا شبکه اجتماعی در اختیار کارگروهی تحت عنوان کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه است که فیلتر شدن یا رفع فیلتر شدن محتواهای رسانه ای را این کارگروه تعیین می کند. کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه مجمعی متشکل از نمایندگان بخش های مختلف دخیل در فضای مجازی و امور رایانه ای کشور می باشد که ریاست آن بر عهده دادستان کل کشور بوده و شش نفر از اعضای آن نیز وزرای دولت می باشند.

• وزیر اطلاعات
• وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی
• وزیر دادگستری
• وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات
• وزیر علوم تحقیقات و فناوری
• وزیر آموزش و پرورش

اعضای این کارگروه در می توانند به فیلتر شدن یا نشدن یک محتوای رسانه ای راه مثبت داده و دستور آن را صادر کنند. البته فیلتر شدن در حالت کلی یکسری مولفه ها دارد که توسط کارگروه تعیین شده و عوامل فیلترینگ طبق آن مولفه ها کار خود را انجام می دهند. اما در موارد کلان همچون فیلترینگ شبکه های اجتماعی یا سایت های بزرگ تصمیم گیرنده کارگروه است. 

http://ondigital.ir/Article/57/%D9%81%DB%8C%D9%84%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86%DA%AF-%DA%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA