از «تروریسم» تا «ترولیسم»

ماه‌هاست که فضای مجازی به عرصه اصلی مجادلات سیاسی در ایران مبدل شده است. این وضعیت البته در همه دنیا کم و بیش وجود دارد و شیوع کرونا همه حوزه‌های زندگی را مجازی‌تر از قبل کرده است. با این حال در ایران و به دلیل ممنوعیت‌ها و محدودیت‌های مختلف حتی قبل از شیوع کرونا، فضای مجازی چنین نقشی یافته بود.

از فیس بوک تا اینستاگرام و تلگرام و به خصوص توییتر عرصه منازعه سیاسی جریان‌های سیاسی مختلف است. بر خلاف فضای رسمی سیاست که تقریبا در انحصار دو جناح اصولگرا و اصلاح‌طلب است، در فضای مجازی انواع گرایش‌ها و جریان‌های سیاسی دیگر هم حضور دارند و همین امر بر شدت منازعه و مجادله افزوده است.

تا این جای کار هیچ عیبی نیست و اتفاقا این وضعیت را می‌توان دستاورد فضای مجازی برای عرصه سیاست ایران دانست. با این حال به خصوص از بعد از سال 96 و در بستر توییتر یک رخداد جدید فضای سیاسی کشور را به شدت تحت تاثیر قرار داده است.

این پدیده ظهور اکانت‌های بی‌نام و نشان و بعضا ربات‌های توییتری است که با تمرکز روی موضوعات خاص سیاسی سعی در جلب توجه افکار عمومی، جا انداختن و تحکیم نظر خود و مقابله با مخالفان دارند. ابزار اصلی آن‌ها هم بهره‌گیری از خشونت شدید کلامی وتوهین به خصوص توهین و تهدیدهای جنسی است. این اوباش فضای مجازی در اصطلاح رایج «ترول» نامیده می‌شوند. آن چه در فضای مجازی فارسی و به خصوص توییتر فارسی رخ داده است سازمان‌یابی این ترول‌ها از جانب گرایشات سیاسی مختلف است.

گفته می‌شود که اصولگرایان یک ارتش مجازی سایبری تشکیل داده‌اند، در مورد سازمان‌دهی مجازی شدید در میان گروه‌های مختلف خواهان سرنگونی جمهوری اسلامی هم خبرهای متعددی به گوش می‌رسد و آشکار است که گروه‌های مختلفی که خود را «برانداز» خطاب می‌کنند سازمان‌دهی وسیع و بسیار گسترده‌ای در این مورد دارند و هزاران ترول هر روز فضای توییتر فارسی را هدف خشونت کلامی سازمان یافته قرار می‌دهند. حجم و میزان خشونت در این فضا به راستی حیرت انگیز است و برای من که چند ماهی قبل از انتخابات سال 96 وارد توییتر شدم افزایش مداوم و تصاعدی خشونت به خوبی قابل رویت بوده است.

این کار شباهت عجیبی با منطق «ترور» دارد. ترور و تروریسم در علوم سیاسی به معنای ایجاد وحشت و فضای وحشت با تکیه بر خشونت گسترده است و با معنای مصطلح آن یعنی کشتن افراد به دلایل سیاسی تفاوت دارد. ترور وحشتی است که با تکیه بر خشونت تولید و بازتولید می‌شود و هدف آن منکوب کردن مخالفان، یکدست کردن فضای اجتماعی و پیشبرد اهداف سیاسی در سایه این خشونت است.

هسته مرکزی ترور خشونت و وحشت است. منطق توجیه کننده ترور هم معمولا تقسیم فضای سیاسی و اجتماعی به دو گروه سیاه و سفید و یک دوگانه سازی شدید است. در منطق تروریستی یک «شر اعظم» وجود دارد که برای از میان بردن آن هر وسیله‌ای و از جمله خشونت مجاز است. نه تنها آن شر اعظم که هر کس که به اندازه تروریست‌ها معتقد به شرارت آن نباشد شایسته خشونت است و باید صدای او را با تکیه بر ترور خفه کرد.

وجود ترول‌ها پدیده‌ای رایج در جهان است. اما آن چه این روزها جای شگفتی دارد تئوریزه کردن کار این ترول‌ها و دفاع از آن‌ها از سوی برخی چهره‌های سیاسی است. چیزی که من آن را «ترولیسم» می‌نامم. منطق ترولیسم کاملا مشابه منطق تروریسم است. حکومت شر مطلق است و باید با آن به هر وسیله ممکن مواجه شد. هر کس در این امر شک دارد باید با بهره‌گیری از خشونت کلامی و توهین‌های شخصی و جنسی و ادعای افشاگری ساکت و مرعوب شود. افراد باید برای مواضع سیاسی خود عذرخواهی کنند و تواب شوند. هر کس به ترول‌ها اعتراض کند در واقع در حال توجیه حکومت است و به سرعت جیره‌خوار و مامور معرفی می‌شود.

ترولیست‌ها معمولا تمام توان خود را بر ترور شخصیت مخالفان سیاسی خود متمرکز می‌کنند. خطاهای سیاسی آن‌ها را به درست یا غلط به رخ می‌کشند. تئوریسین‌های ترولیسم هم با تکیه بر اعمال غلط حاکمیت و تاکید بر خشم مردم این روش آن‌ها را توجیه می‌کنند.

ذکر یک نکته را لازم می‌دانم و آن هم این که مردم حق دارند خشمگین باشند. خشم مردم را باید درک کرد. اما درک کردن به معنای توجیه کردن خشونت متقابل آن هم علیه کسانی که نقشی در این وضع ندارند، نیست. این مغلطه‌ای است که حامیان ترولیسم رواج می‌دهند و مدام ترویج می‌کنند.

در برابر ترولیسم هم باید با همان روشی ایستاد که در برابر تروریسم. از آن‌ها نترسید و به آن‌ها بی‌اعتنا بود. ترولیست‌ها شیفته توجهند، دستشان هم از چیزی جز خشونت کلامی خالی است، تئوریسین‌هایشان هم جز خوشه‌چینی از خرمن خشم مردم چیزی در چنته ندارند؛ بی‌اعتنایی ترولیسم را نابود می‌کند.

تعریف ترول چیست؟ نیمه تاریک شبکه های اجتماعی

ترول برای خواننده ایرانی، ناآشنا نیست.

ترول ها در ایران، بیش از هر چیز، در فضای فیس بوک، فراگیر شدند و پس از آن هم، اگر چه نه با شدت قبل، اما به زندگی خود در فضای #شبکه های اجتماعی ایرانی ادامه دادند.

اما جالب اینجاست که اگر بخواهیم با توجه به کاربردهای ترول در شبکه های اجتماعی ایرانی، در مورد مفهوم ترول و ترولیسم قضاوت کنیم، احتمالاً از معنای واقعی آن بسیار دور خواهیم شد.

تاریخچه نام ترول، به افسانه های اسکاندیناوی بازمی‌گردد. غول‌های کوتوله‌ی زشتی که در غارها زندگی می‌کردند و معمولاً در تاریکی بیرون می‌آمدند و مزاحم مسافران و رهگذران می‌شدند.

حکایت‌ها و افسانه های زیادی در مورد ترول‌ها وجود دارد و با وجود تفاوت‌ها و تنوع آنها، این ویژگی حضور در تاریکی و ایجاد مزاحمت برای دیگران تقریباً در همه‌ی آنها مشترک است.

البته معنای دیگری هم برای واژه ترول – که از سالهای ۱۹۸۰ در فضای وب به کار می‌رود – وجود داردو آن، شیوه‌ای از ماهی گیری است که قایق در حال حرکت،‌ با استفاده از طعمه، ماهیان را گرفتار خود کرده و صید می‌کند 

اینکه ترول، یه تصویر یا استیکر و ایموجی نیست بلکه یک فرده.

فردی که بحث‌های نامربوط ، جنجالی و آزاردهنده در فضاهای دیجیتال به راه میندازه و آدما رو تحریک می‌کنه که پاسخ‌های فکر نشده و احساسی بدن.

از چند تجربه‌ای که در مواجهه باهاشون داشتم نوشتم و گفتم قراره از این پس چه واکنشی داشته باشم

توی این نوشته دوست دارم بیشتر، از رفتار ترول‌ها بنویسم. که وقتی جایی ترول می‌بینم سریع‌تر بشناسمشون و وقت و انرژی روانیم تحلیل نره.

ترولیسم انواع مختلفی داره و بر اساس انگیزه‌ و رفتارشون طبقه‌بندی می‌شن. (این طبقه‌بندی علمی نیست، سه مورد اولش رو اینجا دیدم و مابقی بر اساس مشاهده و تجربه‌ست):

بعضی از ترول‌ها مستقیم حمله یا توهین می‌کنن. اینا پیش‌پاافتاده‌ترین نوع ترول هستن چون به راحتی قابل شناسایی‌اند.

بعضی از ترول‌ها تکنیکی‌اند. یعنی یک اکانت با هویت واقعی -یا حتی ساختگی- می‌سازند، (در واقع دست به خلق یک شخصیت می‌زنند) و مدت‌ها باهاش کار می‌کنن و فالوورهاش رو به حدنصاب خوبی می‌رسونن که قابل باور باشه و بعد به طور مداوم در بحث‌ها شرکت می‌کنند و فضا رو متشنج می‌کنند.

هدفشون هم آسیب زدن و انتقام گرفتنه (به هر دلیلی با اون فرد مشکل دارند.)

بعضی از ترول‌ها حرفه‌ای‌تر و مخرب‌ترند. برای کاری که می‌خوان بکنن برنامه بلندمدت (ماه‌ها و حتی سال‌ها) و احتمالا همکار دارند.

این‌ها به طور سازمان‌یافته و تاکتیکی، نظم فضا رو به هم می‌زنند به طوری که شناسایی اخلال پیش‌اومده خیلی سخت و گاهی غیرممکن میشه.

بعضی از ترول‌ها ظاهر موجهی دارند ولی رفتارهای سرکوب‌گرانه و تخریب‌گر دارن و از این طریق، کاربر رو آزار میدن. (اینا حتی می‌تونن صاحب صفحه‌ای باشن که بحث رو شروع می‌کنه)

بعضی از ترول‌ها مثل مُلانُقَطی‌ها رفتار می‌کنند. می‌گردن یه غلط کوچیک و بی‌ربط به اصل موضوع پیدا می‌کنن و با این ایراد، کسی که کامنت گذاشته یا موضوع مهمی رو مطرح کرده عصبانی می‌کنن و فضا رو متشنج می‌کنن.

بعضی از ترول‌ها در جواب هر موضوعی، یک شوخی تکراری و بی‌مزه می‌کنند که از نظر خودشون جالبه ولی بقیه رو آزار می‌ده.

بعضی از ترول‌ها کلا عصبانی‌اند. از همه چیز. اصلا فرقی نمی‌کنه موضوع چی باشه. اینا هرجا که باشن احساسات منفیشون رو به بقیه منتقل می‌کنن و بقیه رو هم بهم میریزن.

بعضی از ترول‌ها منتظرن تو از علاقه‌ت بگی، تا اونو به باد تمسخر بگیرن. گاهی این تمسخر، شکل خشم و بددهنی به خودش می‌گیره.

اون اوایل که آدما عادت داشتن فینگلیش تایپ کنن، احتمالا یادمونه که اینا، با حروف بزرگ تایپ می‌کردن که هم بیشتر دیده بشن هم نشون بدن عصبانی‌ان. امروز همونا، جایی که امکانش باشه نوشتشونو بولد می‌کنن!

بعضی از ترول ها هم به ترول های بیمار معروف‌اند.

این دسته از ترول‌ها یک هدف کلی دارند: توجه خریدن و آسیب عاطفی به دیگران زدن. با ناراحت کردن و مضطرب کردنش. این‌ها با کسی دشمنی ندارن با خودشون مشکل دارن.

هرچقدر از موفقیت‌ها و دستاوردها و دل‌خوشی‌هات بگی، اونا بهترشو تجربه کردن، هرچقدرم از غم‌هات بگی، اونا گرفتار بدترشن. به طوری‌که تو باید حس کنی غمت ناچیزه و توان درک اون‌ها رو نداری.

الان به این فکر می‌کنم که کسانی که چالش هم به راه‌ میندازن نوعی ترول هستند.

چون با یه سناریو یا قصه ساده شروع می‌کنن و بعد همه رو سعی می‌کنن درگیر کنن و نهایتا ممکنه فضایی ایجاد کنن که بتونن اونا رو وارد بحث تازه‌ای کنند.

حتی اگه خودشون هم بطور مستقیم وارد گود نشن، با ایجاد چالش، خوراکی برای ترول‌هایی شبیه خودشون ایجاد می‌کنند.

(البته این صرفا حدس منه.)

بعضی از ترول‌ها هم هستند که من باهاشون زیاد مواجه شدم. تو هرچیزی که بگی، هرنوع استدلالی داشته باشی، هرچقدر موضوع مورد بحثت مهم باشه یا پیش پاافتاده، اینا میان میگن: درسته که مثلا دُم خر درازه، ولی «همیشه اینجوری نیست.»

از نظر بقیه کاربران، این یه آدم محترمه که خب نظرش رو منطقی گفته. ولی فقط تویی که گرداننده اون بحثی می‌دونی چقدر قبلا تکرار شده و آزارت داده.

یا مثلا توی توییتر دیدم کسی توییت کرده: فلانی اگه این توییت رو می‌بینی گاز رو خاموش کن.

(خب، آدم حسابی، بهش زنگ می‌زدی زودتر نتیجه نمی‌گرفتی؟ فلانی توییتر رو سریع‌تر از تماس و مسیج خصوصیش چک می‌کنه؟ نه دیگه. می‌خوای ما هم ببینیم. توجه و دیده شدن می‌خوای. )

یا حتی کسایی که شوآف می‌کنن و چیز غیرواقعی رو با ظاهری جعلی به نمایش می‌گذارن، به نظرم از این قاعده مستثنی نیستند و حس می‌کنم می‌شه جزو ترول‌های بیمار دسته‌بندیشون کرد.

مثلا طرف می‌دونه با گذاشتن این تصویر- چه برای دیگران مهم باشه چه نه- اون حس نارسیسیسم درونیش رو اغنا می‌کنه. یا عمدا می‌گذاره که عده‌ای رو غیرمستقیم آزار بده. یا حتی فکرش رو مشغول کنه.

یا بعضی ترول‌ها اینجوریه رفتارشون که در هر بحثی پای مسائل قومیتی، مذهبی یا سیاسی رو باز می‌کنند و جنجال به راه میندازن و کل مسیر گفتگو رو منحرف می‌کنن.

و یک نوع دیگه که خودم زیاد بهش برخوردم ترول‌های اهل مطالعه‌اند.

این‌ دسته از ترول‌ها یا خودشون شروع‌کننده بحثی می‌شن که بعد به طور افراطی نظرات مخالف رو با استدلال‌هاشون تحقیر کنند و یا وارد بحث دیگران می‌شن و با سفسطه و مغلطه و هنری که توی بحث دارند، همه رو کنار می‌زنند و پیروزمندانه به بقایای جنگی که راه انداخته‌اند نگاه می‌کنند.

فکر می‌کنم آزارهای اینترنتی و ترولیسم خیلی فراتر از این‌ طبقه‌بندی‌هاست. و چه بسا خیلی اوقات، خودمون خواسته و ناخواسته ترول بودیم و موجب آزار و ناراحتی دیگران شدیم.

به نظر من، فضاهایی مثل شبکه‌های اجتماعی، که در ذات خودش، جای استدلال و بحث‌های عمیق نیست، وقتی چنین امکانی در اون ایجاد می‌شه، فرصت بیشتری به ترول‌ها می‌ده تا بتونن عرض اندام کنند.

 واقعیتش اینه که حتی اگر خودمون هم ترول بودیم و جاهایی نظر مخالفمون رو ابراز کردیم باید در نظر داشته باشیم که چنین مخالفت‌ها و نقدهایی در چنین فضاهایی نه تنها مفید نیست و باعث نمی‌شه شنونده از باور و استدلالش (قلبا) دست بکشه بلکه باعث بد شدن حال همه می‌شه و فضا رو مسموم‌تر از مسموم می‌کنه.

بهتره در چنین مواقعی، هر حرفی رو در ذهنمون بارها و بارها تجزیه و تحلیل کنیم و ابعاد مختلفش رو بسنجیم و روزها سعی کنیم با استفاده از منابع مختلف و تماشای اون موضوع از زوایای مختلف، هربار نور جدیدی به اون مسئله بتابانیم تا شاید روزی برامون شفاف‌تر بشه. ولی سنجشگرانه به این پاسخ برسیم.

وگرنه رسیدن به یک تایید یا انکار در شبکه‌های اجتماعی، فکر نمی‌کنم دستاورد ارزشمندی محسوب بشه.

https://motamem.org/%D8%AA%D8%B9%D8%B1%DB%8C%D9%81-%D8%AA%D8%B1%D9%88%D9%84-%DA%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA/

http://kooch.io/%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%B9-%D8%AA%D8%B1%D9%88%D9%84%DB%8C%D8%B3%D9%85/